Tăng huyết áp (hypertension)
Cao huyết áp hay tăng huyết áp (THA), ngày nay được nhiều người biết đến, nhiều trang web viết đến, nhiều báo đài đề cập đến. Tuy nhiên, trên thế giới vẫn còn một số lớn bị tai biến mạch máu não do THA, thậm chí nhân viên ngành y, ngay cả thầy thuốc đang hành nghề chữa bệnh cũng bị . Tại sao có chuyện lạ vậy? Tại sao bệnh THA còn được gọi ” kẻ giết người thầm lặng”
Để giải đáp những câu hỏi đặt ra nầy, cũng nhằm trả lời bạn Trần Văn Bình và độc giả của trang nhà muốn tìm hiểu về THA và cách phòng ngừa, nên tôi viết bài nầy.
Do không muốn lập lại những điều sách vở và báo chí đã viết tôi xin đề cập chủ yếu đến triệu chứng và cơ chế bệnh lý của cao HA. Hy vọng bạn đọc sẽ hiểu được vấn đề cao HA.
TÌM HIỂU VỀ HUYẾT ÁP VÀ LÝ GIẢI HẠ VÀ TĂNG HUYÉT ÁP .
Huyết áp của con người được hình thành do 3 yếu tố:
1) Sức co bóp của trái tim
2) Lượng máu trong cơ thể
3) Sức cản của thành mạch
– Khi trái tim co bóp đẩy một lượng máu vào thành động mạch tạo nên một áp suất gọi Huyết áp tối đa hay huyết áp tâm thu (sistolic pressure), nhờ áp suất nầy đẩy máu đi khắp cơ thể mang dưỡng chất và dưỡng khí nuôi cơ thể, do vậy nếu HA nầy thấp gây chống mặt, nếu xuống thấp gần bằng không nhiều cơ quan bộ phận bị tổn thương.
– Khi trái tim nghỉ, trong lòng động mạch vẫn duy trì một áp suất, gọi là huyết áp tối thiểu hay huyết áp tâm trương (díatolic pressure).
Do vậy khi nói đến huyết áp phải nói đến hai thành phần nầy, HA tối đa con số trên, HA tối thiểu con số dưới thí dụ HA : 120/80 mm Hg. Hai thành phần huyết áp nầy điều quan trọng, phải được nói đến khi đo HA. Con số HA là một trong những dấu hiệu sinh tồn rất vô cùng quan trọng để đánh giá sức khỏe con người, nó luôn luôn được kiểm tra bằng cách đo ở mỗi lần khám bệnh.
Một người khỏe mạnh có HA bình thường do 3 yếu tố bình thường. Chỉ cần một trong 3 yếu tố trên thay đổi sẽ kèm theo HA thay đổi.
HẠ HUYẾT ÁP (HHA) hypotension, ta dễ dàng thấy chỉ cần một trong 3 yếu tố trên giảm sẽ đưa đến tụt huyết áp, rất nguy cho tính mệnh, có thể dẫn đến cái chết nhanh chóng, hãy xem những thí dụ sau :
– Suy tim nặng , loạn nhịp tim…=> giảm co bóp cơ tim => HHA
– Mất máu, mất nước nặng => giảm lượng tuần hoàn máu => HHA
– Dãn mạch do thuốc, do bệnh => giảm sức cảng thành mạch => HHA
Để hiểu rõ về dãn mạch tụt HA, xin đưa ra một dẫn chứng, trong bệnh nhiểm trùng nhiểm độc thành mạch bị dãn HA tụt gần bằng 0, gọi shock nhiểm trùng nhiểm đọc, trong trường họp nầy người thầy thuốc vô cùng khó khăn để xử trí và tỉ lệ tử vong rất cao.
TĂNG HUYẾT ÁP (THA).
Cao huyết áp mà chúng ta thường gặp chủ yếu là do yếu tố thành mạch. Sự co dãn thành mạch phụ thuộc cấu tạo thành mạch và được điều khiển do hệ thống thần giao cảm*
– Khi chúng ta lớn tuổi thành mạch thay đổi, càng ngày thành càng mất dần tính đàn hồi dễ dẫn đến THA. Ta có thể làm chậm biến đổi này bằng tập thể dục và kiểm soát chế độ ăn.
Thành mạch nầy dễ dàng trở nên xơ cứng ở những người cao mở trong máu, tăng cholesterol, hút thuốc, thói quen ăn mặn và một số bệnh gây xơ cứng thành mạch.
– Khi chúng ta lo lắng , nổi giận cơ thể tiết số hormon làm ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh gia* cảm đưa đến co mạch gây ra huyết áp cao. Do vậy, bình thản trong tâm hồn cũng giúp cho việc điều chỉnh HA. Dựa trên cơ sở nầy người thầy thuốc dùng thuốc an thần trong một phần điều trị cao HA.
NHỮNG DẤU HIỆU CỦA TIỀN CAO HA, HOẶC CAO HA
Bệnh cao huyết áp sở dỉ còn gọi kẻ giết người thầm lặng, vì triệu chứng không rõ ràng làm người bệnh cứ ngỡ mình bình thường đến khi đột ngột bị nặng như tai biến mạch máu não(stroke), hay nhồi máu cơ tim (heart attack) , bóc tách động mạch chủ, phù phổi cấp nguy cơ đến tính mệnh. Ngày nay tổ chức y tế thế giới liệt kê THA là một trong 10 bệnh nguy hiểm nhất, gần một nửa của 17,5 triệu người tử vong của bệnh tim mạch là do cao HA . Tính trung bình gần 20.000 người chết mỗi ngày do bênh cao HA.
Những dấu hiệu, những triệu chứng nên lưu ý:
90% cao Huyết áp là nguyên phát, nguyên nhân chưa rõ ràng, và nhiều tài liệu cho rằng không có triệu chứng; nhưng thật sự hỏi lại bệnh nhân đã bị tai biến do cao HA, hoặc đang bị bệnh cao HA ghi nhận được họ có triệu chứng, có nhưng dấu hiệu nhưng rất mơ hồ nên bỏ quả . Trong bài viết nầy tôi ghi lại những dấu hiệu, những triệu chứng đó để bạn đọc lưu ý xem xét bản thân và người nhà để hy vọng phát hiện sớm mình đang bị tiền cao HA , hay đang bị cao HA để tránh những chuyện đáng tiếc xảy ra như stroke .
– Triệu chứng nhức đầu, thường hay kêu đầu đau, lúc đầu thỉnh thoảng mới xảy ra và chỉ trong vài giờ, thương xảy ra vào buổi sáng, dễ bị nhức đầu kèm theo những điều kiện sau như làm việc căng thẳng, sau một đêm mất ngủ. Vị trí đau đầu thường ở phía sau gáy. Vì có lúc bình thường thỉnh thoảng mới bị nên dễ bỏ qua. Khi HA tăng cao nhức đầu thường kèm theo ói mửa.
– Triệu chứng chóng mặt, người cảm thấy choáng váng, hoặc xây xẩm, đôi khi lảo đảo muốn té, triệu chứng chóng mặt đôi khi đi kèm với mặt đỏ. Lúc đầu thỉnh thỏang mới xảy ra, đôi khi vài ba tuần mới xảy ra, mỗi lần xảy ra chỉ một thoáng; nhưng bạn hãy để ý nó thường xảy ra sau bữa ăn đầy bổ dưỡng như ăn thịt bò, hoặc thức ăn có nhiều muối như cá nướng chấm mắm nêm, hoặc xảy ra sau lao động nặng, hoặc khi có chuyện lo âu. Lúc đó ta đi khám, đo HA thấy bình thường; nhưng bạn đo sau khi ăn thức ăn bổ dưỡng và có chóng mặt lúc đó bạn sẽ thấy HA của mình cao, đây là báo hiệu của tiền cao huyết áp.
– Triệu chứng đau vùng ngực, đau cánh tay trái, đôi khi có cảm thấy hồi hợp. Sờ mạch quay tay thấy đập căng, mỏm tim đập mạnh, có tiếng thổi Tâm thu cơ năng, HA dao động, trường hợp này nên làm các nghiệm pháp xem HA có cao.
– Triệu chứng ù tai, có một số bệnh nhân khai nghe tiếng e e như tiếng dế kêu trong lỗ tai.
– Mắt mờ, thấy ruồi bay, hoặc là sương mù
– Chảy máu đôi khi là dấu hiệu của cao HA
– Triệu chứng tê tay, thường xảy ra mỗi đêm ngủ, hoặc mõi tay mà không có nguyên nhân, yếu một tay một chân.
– Triệu chứng đi tiểu nhiều, ban đêm phải thức giấc vì đi tiểu.
– Mệt, đuối sức khi giao hợp, biểu hiện ở nam giới. Giao hợp khi đến điểm gần ngưỡng cực khoái thì cảm thấy mệt, thở dốc, đôi khi phải dừng lại nếu bạn không có bệnh tim, và trước đây không hề xảy ra, bạn phải nghĩ đến đây là thời kỳ tiền cao HA hoặc đang bị cao HA.
Vì những triệu chứng lúc có, lúc không và không đặc trưng cho bệnh nên dễ bỏ qua, Khi bạn có triệu chứng trên, nên đi đo HA là cách phát hiện sớm cho bệnh. Một số người có một trong những triệu chứng trên đi đo HA thấy bình thường, bạn đừng có dừng lại bạn phải kiểm tra ngay lúc có triệu chứng như chóng mặt, nhức đầu, lúc đó bạn thấy HA của mình cao, đây là giai đoạn của tiền cao HA. Giai đoạn đầu có lúc bạn đo thấy cao rồi cũng có bình thường, HA thường thay đổi lên xuống tạm gọi tiền cao HA. Có thể kiểm tra bằng ngâm hai bàn chân vào thau nước lạnh dưới 20 độ C trong vài phút rồi đo HA sẽ thấy HA cao, còn không để đo bình thường.
Giai đoạn tiền cao HA không cần dùng thuốc , chỉ tập thể dục, ăn uống kiêng cử , ăn ít thịt mở nhiều rau cải, nghỉ ngơi đúng mức sẽ có hiệu quả.
Nên nhớ những triệu chứng trên chỉ gợi ý cho chúng ta nghĩ đến bệnh cao HA, chớ hiểu lầm ta có triệu chứng đó là bị cao HA. Muốn khẳng định cao HA phải đo bằng dụng cụ .
CAO HA VÀ PHÂN LOẠI:
Cao HA khi :
HA tối đa lớn hơn 140 mmHg hay 14cmHg
HA tồi thiểu lớn hơn 90mmHg hay 9 cmHg
THA khi > 140/90 nnHg
Phân loại :
Tăng huyết áp mức độ nhẹ: số huyết áp trên từ 140 đến 159mmHg hoặc số huyết áp dưới từ 90 đến 99mmHg (140-159/90-99 mmHg)
– Tăng huyết áp mức độ vừa: số huyết áp trên từ 160 đến 179mmHg hoặc số huyết áp dưới từ 100 đến 109mmHg (160-179/100-109 mmHg)
– Tăng huyết áp mức độ nặng: số huyết áp trên từ 180mmHgtrở lên hoặc số huyết áp dưới từ 110mmHg trở lên (180/110 mmHg)
ĐIỀU TRỊ CAO HA
Trong điều trị cao HA những điều sau đây rất quan trọng nên thực hiện :
1. Nên ăn lạt, thức ăn phải ít đường, ít mỡ, nhiều chất đạm và nên ăn nhiều rau cải, trái cây để cung cấp nhiều chất khoáng, vitamin và chất xơ.
2. Giữ nếp sinh hoạt điều độ, ổn định. Tránh trạng thái căng thẳng, xúc động, lo âu.
Không hút thuốc.
3. Rèn luyện thân thể thường xuyên: tập thể dục đều đặn ít nhất 45 phút mỗi ngày, 3 lần trong một tuần. Tập thể dục dưỡng sinh, đi bộ mhanh, rất ít lợi cho người cao HA.
Điều trị khi đã cao huyết áp nên dùng thuốc để điều trị, nên uống thuốc đầy đủ và liên tục. Nên đi khám BS để có thuốc thích hợp của từng người. Không nên tự động ngừng thuốc khi không có ý kiến người thầy thuốc điều trị .
CƠ CHẾ BỆNH LÝ :
Một cơ thể khi thành mạch do cholesterol, nhiễm cacium hay do nguyên nhân nào khác làm mất tính đàn hồi, làm xơ chia sẽ làm cao HA, khi HA tăng lực tác động lên mạch máu lớn hơn làm cho thành mạch càng xơ chay, và thành mạch càng xơ chay càng làm tăng HA tạo thành vòng xoắn bệnh lý HA càng ngày càng cao, thành mạch càng ngày càng xơ chay và dễ bị vở, dễ bị hẹp nhất là mạch máu nhỏ. Khi vở ở não gây ra tai biến mạch máu não, hẹp mạch máu nào gây ra nhũng não, hẹp mạch máu cơ tim gây nhồi máu cơ tim.
Cao HA cũng làm tổn thương đến động mạch nuôi thận, tổn thương đến thân. Do máu nuôi thận kém làm thận tiết ra chất renin, chất nầy có tác dụng làm co mạch và giữ muối giữ nước làm tăng HA.
Chúng ta thấy cơ chế bệnh lý bên trên, nếu không điều trị bệnh HA , thì bệnh càng lúc càng trầm trọng, gây biến chứng và tổn thương khắp cơ thể.
Chau Phuong's Blog 